તારીખ: ૧૬ ડિસેમ્બર ૨૦૨૫ વિજય દિવસ ભારતીય ઇતિહાસનો એ સુવર્ણ અધ્યાય છે, જ્યારે ભારતીય સેનાના શૌર્યએ વિશ્વના નકશા પર એક નવા દેશ...
તારીખ: ૧૬ ડિસેમ્બર ૨૦૨૫
વિજય દિવસ ભારતીય ઇતિહાસનો એ સુવર્ણ અધ્યાય છે, જ્યારે ભારતીય સેનાના શૌર્યએ વિશ્વના નકશા પર એક નવા દેશનું સર્જન કર્યું હતું. ૧૯૭૧ નો બાંગ્લાદેશ મુક્તિ સંગ્રામ એ માત્ર પાકિસ્તાનનો આંતરિક મામલો ન હતો, પરંતુ એક એવું માનવીય સંકટ હતું જેણે ભારતને હસ્તક્ષેપ કરવા મજબૂર કર્યું.
આજે વિજય દિવસના અવસરે, આવો જાણીએ કે કેવી રીતે ભારતની કૂટનીતિ અને સૈન્ય તાકાતે માત્ર ૧૩ દિવસમાં પાકિસ્તાનને ઘૂંટણિયે પાડી દીધું.
૧. સંઘર્ષની શરૂઆત: 'ઓપરેશન સર્ચલાઇટ' અને શરણાર્થી સંકટ
આ યુદ્ધના બીજ ૨૫ માર્ચ ૧૯૭૧ ના રોજ રોપાયા હતા, જ્યારે પાકિસ્તાની સેનાએ પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં (હાલનું બાંગ્લાદેશ) બંગાળી રાષ્ટ્રવાદી આંદોલનને કચડી નાખવા માટે ક્રૂર 'ઓપરેશન સર્ચલાઇટ' શરૂ કર્યું હતું. જેમાં બુદ્ધિજીવીઓ, વિદ્યાર્થીઓ અને લઘુમતીઓનો નરસંહાર કરવામાં આવ્યો.
- માનવીય સંકટ: પાકિસ્તાની સેનાના અત્યાચારોથી બચવા માટે લગભગ ૧ કરોડ શરણાર્થીઓ ભારતીય સીમામાં પ્રવેશ્યા. જેના કારણે પશ્ચિમ બંગાળ, મેઘાલય અને ત્રિપુરા જેવા રાજ્યો પર ભારે આર્થિક દબાણ આવ્યું.
- ભારતનું વલણ: તત્કાલીન વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ નક્કી કર્યું કે ભારત પડોશમાં થઈ રહેલા આ નરસંહારને મૂક પ્રેક્ષક બનીને જોઈ શકશે નહીં. જોકે, તેઓ જાણતા હતા કે તૈયારી વિના યુદ્ધ કરવું જોખમી સાબિત થશે.
૨. કૂટનીતિ અને 'મુક્તિ વાહિની'
સીધા યુદ્ધમાં ઉતરતા પહેલા ભારતે કૂટનીતિક અને રણનીતિક સ્તરે પાકિસ્તાનને ઘેરવાનું શરૂ કર્યું.
- આંતરરાષ્ટ્રીય દબાણ: ઈન્દિરા ગાંધીએ અમેરિકા અને રશિયા સહિતના પ્રમુખ દેશોનો પ્રવાસ કર્યો અને પૂર્વ પાકિસ્તાનની વાસ્તવિકતા વિશ્વ સમક્ષ મૂકી.
- મુક્તિ વાહિનીને સમર્થન: ભારતીય સેના પ્રમુખ જનરલ સેમ માણેકશાના નેતૃત્વમાં ભારતે બંગાળી સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ એટલે કે 'મુક્તિ વાહિની' ને તાલીમ અને શસ્ત્રો પૂરા પાડ્યા. જેનાથી યુદ્ધ શરૂ થતા પહેલા જ પાકિસ્તાની સેના અંદરથી નબળી પડી ગઈ હતી.
૩. ૧૩ દિવસનું યુદ્ધ: ભારતીય સેનાનું પરાક્રમ
૩ ડિસેમ્બર ૧૯૭૧ ના રોજ જ્યારે પાકિસ્તાને ભારતીય હવાઈ મથકો પર હુમલો કર્યો (ઓપરેશન ચંગીઝ ખાન), ત્યારે ભારતે જડબાતોડ જવાબ આપ્યો.
- જમીન, હવા અને સમુદ્રમાં હુમલો: ભારતીય સેના ઝડપથી ઢાકા તરફ આગળ વધી, જ્યારે ભારતીય નૌકાદળે કરાચી બંદરને તબાહ કરી નાખ્યું.
- વાયુ સેનાનું વર્ચસ્વ: ભારતીય વાયુ સેનાએ ૪૮ કલાકની અંદર પૂર્વ પાકિસ્તાનના આકાશ પર સંપૂર્ણ નિયંત્રણ મેળવી લીધું, જેનાથી પાકિસ્તાની ગ્રાઉન્ડ ફોર્સ હવાઈ સુરક્ષા વિના લાચાર બની ગઈ.
૪. ઐતિહાસિક આત્મસમર્પણ: નવા રાષ્ટ્રનો ઉદય
આ યુદ્ધ માત્ર ૧૩ દિવસ ચાલ્યું – જે આધુનિક ઇતિહાસના સૌથી ટૂંકા યુદ્ધોમાંનું એક છે. ૧૬ ડિસેમ્બર ૧૯૭૧ ના રોજ ઢાકામાં ઇતિહાસ રચાયો.
પાકિસ્તાનના લેફ્ટનન્ટ જનરલ એ.એ.કે. નિયાઝીએ ભારતીય સેનાના લેફ્ટનન્ટ જનરલ જગજીત સિંહ અરોરા સમક્ષ આત્મસમર્પણના દસ્તાવેજ પર હસ્તાક્ષર કર્યા.
- ૯૩,૦૦૦ યુદ્ધકેદી: ભારતે પાકિસ્તાનના ૯૩,૦૦૦ સૈનિકોને યુદ્ધકેદી બનાવ્યા, જે બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીનું વિશ્વનું સૌથી મોટું આત્મસમર્પણ હતું.
- બાંગ્લાદેશનો જન્મ: આ વિજય સાથે જ પૂર્વ પાકિસ્તાનનો અંત આવ્યો અને એક સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર 'બાંગ્લાદેશ' નો જન્મ થયો.
નિષ્કર્ષ
૧૯૭૧ નું યુદ્ધ ભારતના માનવીય મૂલ્યો અને રણનીતિક કૌશલ્યનું પ્રતીક છે. આ વિજય ભારતીય જવાનોના બલિદાન, ઈન્દિરા ગાંધીની દ્રઢ ઇચ્છાશક્તિ અને સેમ માણેકશાના નેતૃત્વની કહાની છે. ભારત અને બાંગ્લાદેશના સંબંધો આજે પણ આ જ ઈતિહાસ પર ટકેલા છે.
COMMENTS